Lurzorua, gako-baliabidea gizateriarentzat
Beharrezkoak ditugun natura-baliabideen artean, lurzorua da –urarekin eta airearekin batera– gure baliabiderik preziatuena, garrantzi handiko zerbitzuak ematen baitizkigu. Izan ere, euskarri fisiko soila baino askoz gehiago da lurzorua, gizakiarentzat eta ekosistementzat ezinbestekoak diren baliabide eta zerbitzuen iturria baita.
Azken hamarkadetan, gure gizartea gure ekosistemen degradazio progresibo eta kezkagarriaren lekuko izan da, eta, hala, biosferaren funtzionamenduaren oinarri diren ziklo biogeokimiko nagusiak alteratzen joan dira. Hainbat giza jarduerak ekarri gaituzte agertoki honetara; besteak beste, erregai fosilen erreketak, kutsatzaileen isuriek, lehengaien kontsumo ez-jasangarriak eta natura-baliabideen gehiegizko ustiapenak. Beraz, funtsezko ekosistema-zerbitzuen prestazioa arriskuan dago gaur egun, eta horrek emaitza katastrofikoak izan ditzake gure gizartearentzat.
Euskarri fisiko soila baino askoz gehiago da lurzorua, gizakiarentzat eta ekosistementzat ezinbestekoak diren baliabide eta zerbitzuen iturria baita.
Harrigarria bada ere, askotan ez zaio arretarik jarri baliabide edafikoa babesteari –haren osasuna gure espeziearen biziraupenari lotuta egon arren–. Ildo horretan, azpimarratzekoa da historian zehar, herrialde askotan –batez ere industrializatu garatuenetan– gertatutako arazo handiak direla-eta, arreta ia esklusiboa jarri zaiola lurzoruaren kutsadurari. Fenomeno hori gizakiaren nahiz ekosistemen osasunerako mehatxu larria denez, ez da harritzekoa lurzoru kutsatuak erremediatzeko baliabide garrantzitsuak inbertitu izana.
Hala ere, kutsaduraz harago, badira ekosistema edafikoaren osotasun funtzionalarekiko beste mehatxu batzuk: higadura; zigilatzea; gazitzea; trinkotzea; materia organikoaren eta biodibertsitatearen galera; edo lurren lerradurak (halakoak ez dira ahaztu behar helburua baliabidearen babes integrala bada). Lurzorua babesteko estrategia global batek gure lurzoruen osasunari –eta, beraz, beren funtzioak garatzeko gaitasunari– modu negatiboan eragiten dioten mehatxu guzti-guztiak hartu behar ditu kontuan.
Lurzorua natura-baliabide ez-berriztagarria da, eta bere birsortze-erritmoa ematen dituen ondasun eta zerbitzuen erauzketa- edo ustiapen-tasak baino askoz txikiagoa da. Horregatik, kudeaketa jasangarri batekin bakarrik lortuko da bere eginkizunak epe luzera mantentzea.
Lurzoruen garrantzia
Euskadin garatutako jarduera industrial mardulak ingurumen-inpaktu nabaria sortu zuen bertoko lurzoruetan, hainbat hamarkadatan, eta horrek gure lurraldeko lurzoruaren % 16 ukitu zuen, gutxi gorabehera. Horregatik, 90eko hamarkadan, beharrezkotzat jo zen estrategia bat bultzatzea jarduera industrialaren eraginpean egondako lurzoruak berreskuratzeko.
Eusko Jaurlaritzak ingurumen-legedi espezifiko bat onartu zuen lurzoruaren kutsadura prebenitzeko eta zuzentzeko, eta hori aurrerapen esanguratsua izan da ukitutako lurzoruak berreskuratzeko. Horren ondorioz, baliabide hau Euskadiko ingurumen-politikaren lehentasunezko eremuetako bat da orain.
Estrategia horri esker, berreskuratutako lurzoru horien parte oso handi bat beste erabilera batzuetara zuzendu ahal izan da.
Akreditatutako entitateak
Lurzoruaren kalitatea ikertzeko eta leheneratzeko erakundeak egiaztatzeko sistema urriaren 10eko 199/2006 Dekretuak arautzen du, zeinak lurzoruaren kalitatea ikertzeko eta leheneratzeko erakundeak egiaztatzeko sistema ezartzen duen eta aipatutako entitateek egin beharreko lurzoruaren kalitatearen ikerketaren edukia eta irismena zehazten dituena.
Dekretu honen arabera, hala nahi duten eta Dekretuan ezarritako baldintza batzuk betetzen dituzten entitateak honako jarduera-esparru hauetan egiaztatu ahal izango dira:
- Lurzoruaren kalitatearen esplorazio edo/eta zehatz-mehatz ikerketen diseinua eta exekuzioa, hala badagokio, in situ analisi kimikoak barne.
- Lurzoruaren kalitatea berreskuratzeko neurrien diseinua.
- Lurzoruaren kalitatea leheneratzeko neurrien ezarpenaren gainbegiratzea.
- Lurzoruaren kalitatea leheneratzeko neurriak ezartzea in situ, in situ edo lekuz kanpoko tratamendu-teknikak erabiliz, landare finkoetan egindakoak edo indusketa eta kontrolatutako jalkitze-lanak izan ezik.
- Gainontzeko lurzoruaren kalitateari buruzko ikerketak diseinatzea eta gauzatzea, berreskuratzeko neurriak hartu ondoren.
- Lurzoruaren kalitatea kontrolatzeko eta kontrolatzeko neurriak diseinatzea eta ezartzea.
- Prebentzio- eta/edo defentsa-neurriak ezartzea diseinatzea eta gainbegiratzea, horiek Lurzoruaren Kalitate Adierazpen baten edukiaren barruan daudenean.
4/2015 Legearen arabera, Eusko Jaurlaritzak egiaztatutako entitateek bakarrik egin ditzaketen lurzoruaren kalitatearekin lotutako prozedurak onartzen dituzten jarduera batzuk daude. Hori dela eta, prozedura hauetakoren bat hasi nahi duenak entitate horietara jo beharko du.
Lurzoruaren kalitatearen egoerari buruzko txostena
Kutsagarriak izan daitezkeen jardueren titularrek lurzoruaren kalitatearen egoerari buruzko txostenak aurkeztu behar dituzte. Betebehar hori bi lege-agindutan dago jasota:
- 9/2005 Errege Dekretua, urtarrilaren 14koa, lurzorua kutsatu dezaketen jardueren zerrenda ezarri eta lurzoru kutsatuen adierazpena egiteko irizpideak eta estandarrak finkatzen dituena.
- 1/2005 Legea, otsailaren 4koa, Euskadiko lurzorua ez kutsatzeko eta kutsatutakoa garbitzekoa.
Lurzoruaren kalitateari buruzko aurretiazko txostenak aurkeztu behar dituztenak honako hauek dira:
- Lurzorua kutsatu dezaketen jardueren titularrak (9/2005 Errege Dekretuaren 3.1. artikulua),
- 363/1995 Errege Dekretuan sartutako substantzia baten edo batzuen 10 tona baino gehiago urtean ekoiztu, erabili edo biltegiratzen dituzten enpresak,
- Lurzorua kutsatu dezaketen jardueren titularrak diren pertsona fisiko eta juridikoak (4/2015 Legearen 6. artikulua).
Lurzoruaren kalitatearen adierazpena
Lurzoruaren kalitatea adierazteko prozedura hasteko, eskabide bat tramitatu behar da Eusko Jaurlaritzako Ingurumen, Lurralde Plangintza eta Etxebizitza Sailaren Ingurumen Sailburuordetzan.
Eskabide hori lurzoruaren kalitatea adierazteko betebeharra sortzen duten jardueren eragileek –erakunde edo pertsonek- aurkeztu behar dute; eskabidearekin batera, miaketazko ikerketari dagokion txostena aurkeztu behar da, eta, hala badagokio, egiaztatutako erakunde batek egindako ikerketa xehatuaren txostena ere.
Prozedura sei hilabeteko epean amaitu behar da eskabidea jasotzen den egunetik kontatuta, eta Eusko Jaurlaritzako Ingurumen Sailburuordetzaren ebazpen batez ixten da. Beraren bidez, lurzorua kalifikatu daiteke bere afekzio mailaren arabera eta, 4/2015 Legeak dioenez, irizpide hauek oinarritzat hartuta:
- Eraldatu gabeko lurzorua: lurzoru mota honetan, kutsagarria izan litekeen jarduera bat gauzatu da, baina horrek ez du eraginik izan bere kalitatean.
- Eraldatutako lurzorua: lurzoru motan honetan, erreferentziazko balio adierazleak gainditzen dituzten substantzia-kontzentrazioak identifikatzen dira, baina lurzorua ez da lurzoru kutsatutzat jotzen, ez duelako arriskurik sortzen ez giza osasunerako eta ezta ekosistemetarako ere.
- Lurzoru kutsatua: lurzoru mota honek eraldatuta ditu bere ezaugarri kimikoak, gizakien jardunaren eraginez, eta horren ondorioz bateraezina da lurzoru horren oraingo erabilerarekin edo etorkizunerako aurreikusitakoarekin, zeren lurzoruaren erabilera arriskutsua baita pertsonen osasunerako edo ekosistemetarako.
Hiru kategorien arteko desberdintasuna ezartzen da, batez ere, lurzoruak duen eraldaketa kimikoaren arabera eta eraldaketa kimiko horrek oraingo edo etorkizuneko erabilerarako sortzen duen arriskuaren arabera.
Lurzoruaren kalitatea adierazteko tramitea kasu hauetan hasiko da:
- Kutsa dezakeen jarduera edo instalazioren bat duen edo izan duen lurzoruan jardueraren bat instalatu edo handitzen denean, salbu eta handitze hori jarduerak okupatzen duen lursailaren mugen barnean egiten bada. Horrelakoetan, jarduera handitzen duten eragileek hondeatutako lurzoruak karakterizatu behar dituzte eta horren emaitzak ingurumen-organoari jakinarazi, kudeaketarekin hasi aurretik.
- Lurzorua kutsa dezakeen jarduera edo instalazioren bat izan duen eta egun jardunik gabe dagoen kokapen batean lurrak mugitzeko proiektuak gauzatzen direnean.
- Lurzorua kutsa dezakeen jarduera edo instalazioren bat behin betiko bukatu edo ixten denean. Jardueraren titularrak horren berri eman beharko dio ingurumen-organoari, jarduteko proposamen bat aurkezteaz batera. Horretarako, bi hilabeteko epea izango du behin betiko itxieratik aurrera.
- Kutsa dezakeen jarduera edo instalazioaren bat duen edo izan duen lurzoruaren kalifikazioa aldatzen denean.
- Lurzoruan substantzia kutsagarriak egon daitezkeela susmatzeko zantzu nahikoak daudenean, substantzia horien kontzentrazioak arriskuak sortu baditzake.
- Lurzoruaren jabe edo edukitzaile diren pertsona fisiko edo juridikoen ekimenez.
Kutsatuta egon daitezkeen lurzoruen erakundeak
EAEko lurzorua kutsa dezaketen jarduerak edo instalazioak dituzten lurzoruen inbentarioa funtsezko informazio-iturria da lursail bat kudeatzeko; izan ere, kokalekua kutsatu ahal izan duten jarduerei buruzko datuak ematen ditu, eta, beraz, 4/2015 Legeak araututako ekintzetako bat edo prozeduretako baten hasiera eska dezakete.
Inbentarioan sartutako lursailak geoeuskadiren bisorearen bidez kontsulta daitezke. Edonork kontsulta dezake zure lursaila inbentario horretan sartuta dagoen ala ez. Inbentariatutako lurzatiari buruzko xehetasunezko informazioa eskatzeko, lurzoruaren kalitatearen administrazio-erregistroari kontsulta egin beharko zaio. Kontsulta hori Inguruneten atari elektronikoaren bidez egingo da.
Esan beharra dago, hala ere, inbentarioa tresna informatiboa dela, hau da, 4/2015 Legean jasotako betebeharrak lurzoruak lurzorua kutsa dezakeen jarduera edo instalazio bat edukitzearen ondorio direla, eta ez lurzorua inbentarioan sartzearen ondorio.
Gure zerbitzuaren bidez, online kontsulta bat egin daiteke jakiteko ea lursail konkretu bat sartuta dagoen lurzorua kutsa dezaketen jarduera edo instalazioak dituzten lurzoruen inbentarioan, Lurzorua ez kutsatzeko eta kutsatutakoa garbitzeko ekainaren 25eko 4/2015 Legearen arabera.
Lurzoruaren kalitateari buruzko informazioa eskatzeko formularioa
Euskadiko lurzorua babesteko 2030erako estrategia
Eusko Jaurlaritzak Euskadiko Lurzorua Babesteko 2030erako Estrategia onartu du, hau da, lurzoruaren kudeaketari modu integralean heltzen dion lehenengo estrategia, lurzoru kutsatuetan lan egiteko ikuspegi tradizionala gaindituz; izan ere, Euskadi horren erreferentzia bat da europar eremuan. Era horretan, estrategia aurrendari bihurtzen da bere ikuspegiagatik, bai Euskadin eta bai Estatuan. Europaren kasuan, estatu edo eskualde bakar batzuek soilik –adibidez: Suitza, Eskozia, Gales eta Holanda- dituzte horrelako politikak lurzoruaren kudeaketa integralerako.
Eusko Jaurlaritzako Ekonomiaren Garapen, Jasangarritasun eta Ingurumen Sailak koordinatu eta erakunde ugariren parte-hartzearekin gauzatu den Estrategia honek helburu handinahi bat ezartzen du, alegia, ingurune horren degradazioa mendearen erdirako eragoztea, neutroa izateraino; eta, aldi berean, beraren kontserbazioa bermatzea biodibertsitaterako eta pertsonentzako osasunaren ikuspuntutik.
Dokumentuak onartzen du giza jarduerek badutela eragina lurzoruaren kalitatean, eta garapen sozial eta ekonomikoak haren erabilera dakarrela nahitaez. Testuinguru horretan, bi helburu nagusi ezartzen dira: alde batetik, lurzoruaren okupazioa minimizatzea, jadanik antropizatuta dauden lurzoruak balorizatzearen bidez, hau da, giza jardunak aldatutako lurzoruak balorizatzearen bidez; eta, bestetik, lurzoru birjina erabiltzearen efektuak konpentsatzea, degradazio-prozesuak pairatu dituzten lurzoruak lehengoratzeko beharra ahaztu gabe.
Helburu estrategikoak
1. Lurzoruaren kontsumoa MURRIZTEA. 2050eko zero degradazio garbiarekin batera lurzoruaren okupazioaren neutraltasuna doa, erabiltzen ez diren lurzoru antropizatuak berrerabiltzeari esker, besteak beste.
2. Lurzoruaren okupazioa ikuspegi global batetik KUDEATZEA. Lurzoru birjina edo nekazaritza-lurzorua beste erabilera batzuetarako okupatzea saihesten da; lurzoru antropizatuak berrerabiltzen dira erabilera berriak esleituz edo birnaturalizatuz; eta efektuak konpentsatzen edo neurtzen dira lurzorua okupatzea saihetsezina denean.
3. Lurzorua inpaktu kaltegarrien aurka BABESTEA. Lurzoruen ezaugarriak eta kalteberatasuna, ekosistema edafikoek eskaintzen dituzten zerbitzuekin batera, kontuan hartzen dira erabilera berriak ezartzeko eta mehatxuen aurka babesteko.
4. Lurzoru degradatuak LEHENERATZEA. Degradatutako lurzoruak, bideragarria den guztietan, birgaitu egiten dira dagozkien funtzioak berreskura ditzaten, beren kokapena kontuan hartuta.
5. Sentsibilizazioa eta ezagutza HOBETZEA. Lurzorua baliabide baliotsu eta finitutzat jotzen da, eta horretarako prestatutako profesionalek eta sentsibilizatutako herritarrek babestu behar dute kudeaketa eta erabilera jasangarriaren bidez.
Testuingurua
50eko eta 80ko hamarkaden artean, Bizkian kokatutako bi enpresak -Bilbao Chemicals (Barakaldo) eta Nexana (Erandio)- lindano izeneko pestizida bat ekoiztu zuten. Bere fabrikazio-prozesuan, lindanoaren parte bat lortzeko HCH izeneko hondakin toxiko baten bederatzi parte sortzen ziren. 100.000 tona inguru sortu ziren, eta horrek kudeaketa zaileko ingurumen-arazo konplexu bat sortu zuen.
Hondakin horiek zenbait zabortegitara eraman ziren, edo haien ekoizpen-zentroetatik gertu lurperatu ziren, eta horrek ingurumen-afekzio nabaria ekarri zuen.
Lindanoagatik kutsatutako lurzoruen lehenengo kasuak 90eko hamarkadan detektatu ziren. Aurkikuntza horrek agerian utzi zuen lurzorua pairatzen ari zela jarduera industrial luze baten ondorioak; izan ere, jarduera horrek ekoizpena lehenetsi zuen, ingurumenaren kalterako.
Lindanoak sortutako ingurumen-afekzioa ezabatzeko xedez, Eusko Jaurlaritzak ekintza-estrategia bat diseinatu zuen kasu premiazkoenei erantzuteko, lurzoruaren kalitateak izan zitzakeen afekzio berriak prebenitzeko, eta esku-hartzea planifikatzeko presarik gabeko lekuetan.
Helburu horrekin, Euskal Autonomia Erkidegoan eraiki dira lurzoru kutsatuen berreskurapenean aurrendari diren hiru ingurumen-azpiegitura:
- HCH planta bat (bere helburua lortu zuenean eraitsi egin zen)
- Bi segurtasun-biltegi Loiu eta Barakaldon.
Biltegiak
Segurtasun-biltegi bat substantzia edo material arriskutsuak estankotasunez gordetzea ahalbidetzen duen egitura bat da, horien ezaugarriak eta izan ditzaketen arriskuak kontuan hartuta.
Holanda izan zen lindanoz eta beste hondakin toxiko batzuez kutsatutako lurrak gordetzeko segurtasun-biltegi bat munduan instalatu zuten lehenengo herrialdeetako bat. 1988an, segurtasun-biltegi bat eraiki zen lindanoz kutsatutako 150.000 m3 lur gordetzeko. Hondakinak Twente eskualdean kokatutako Stork Chemische Industriek sortu zituen, pestizida moduan erabiltzeko.
1984an, beste segurtasun-biltegi bat eraiki zen Frantziako Hochfelden eskualdean (Alsazia), PCUK enpresak botatako HCH hondakinez kutsatutako lurrak aldi batez gordetzeko.
Aragoiko Autonomia Erkidegoan beste irtenbide bat erabili zen, alegia, 100.000 tona HCH inguru zituzten bi zabortegi iragazgaiztea. Hondakin horiek Inquinosa enpresak sortu zituen 1975 eta 1989 bitartean.
Proiektua
Argalarioko Segurtasun-biltegirako obrak proiektu honen arabera gauzatu ziren: “HCHz kutsatutako lurzoruen segurtasun-biltegia eraikitzeko lanak eta Argalarioko Hiri Hondakin Solidoen Zabortegiaren Egokitzapena”. Ihobek kudeatu zituen obra gauzatzeko lanak. Proiektua 1999ko azaroan hasi zen gauzatzen, eta hiru urte geroago bukatu zen, 2002ko azaroan.
Argalarioko biltegia zenbakitan
| Saneatutako kokagune kopurua | 24 |
|---|---|
| Lekuz aldatutako lurren bolumena | 416.000 m3 |
| Lixibiatuen araztegiak | 2 |
| H.H.-en zabortegia desgasifikatzeko sistema | 1 |
| Proiektua gauzatzeko denbora | 36 meses |
| Europako kohesio funtsaren diru-laguntza | 80% |
| Osoko kostua | 26,5 M€ |
| Ingurumen-jarraipenerako kontrol-puntuen kopurua | 105 |
| Azpikontrata kopurua | 8 |
| Obrako taldea osatu zuten pertsonen kopurua | 50 |
...
| Udalerria | Hondeatutako bolumena, m3 |
|---|---|
| Portugalete | |
| Rivas Viejo | 8.778 |
| Ballonti Industrialdea | 2.543 |
| Sestao | |
| Babcock-Wilcox | 5.987 |
| Ortuella | |
| Orkonera Meategia | 784 |
| Concha Ingurunea | 1.092 |
| Galdames Lazigoti Ingurua | 3.126 |
| Erandio | |
| Nexana Celamerck | 26.922 |
| Edinasa | 2.604 |
| Abanto y Zierbana | |
| Matilde Harrobia | 9.104 |
| Meaztegi Ingurunea | 2.938 |
| Lemoa | |
| Bazada Harrobia | 3.444 |
